Mimo rozwijającej się świadomości zdrowia psychicznego wśród Polaków, nadal towarzyszą nam przekonania i skłonności do stygmatyzowania trudności związanych ze zdrowiem psychicznym. Często nasze zdrowie psychiczne pozostaje w strefie tabu, a wizyta u specjalisty kojarzona jest z życiową nieporadnością. Nic bardziej mylnego… Każdy człowiek ma prawo do przeżywania i odczuwania swojego życia wedle własnych możliwości i opracowanych przez siebie strategii radzenia sobie z emocjami. Jedni z nas mają w tym zakresie więcej umiejętności, inni mniej. Różnice wynikają z doświadczeń całożyciowych – naszej biografii, historii rodziny, sytuacji ekonomicznej, społecznej, edukacji.
Czynników zewnętrznych wpływających na to jak odczuwamy samych siebie jest bardzo wiele. To, co zależy od nas, to fakt, czy sięgniemy po możliwość rozwoju i nabywania umiejętności lepszego radzenia sobie ze swoim życiem wewnętrznym i czy w ten sposób zadbamy o umiejętności przyszłego pokolenia.
Zaburzenia nastroju w ciąży…
…to powszechne zjawisko. Problemy związane z nastrojem obejmują szerokie spektrum, od łagodnych i krótkotrwałych form, takich jak tzw. baby blues – stan dotykający 50–80% kobiet i zwykle niewymagający pomocy specjalistycznej – aż po poważniejsze zaburzenia. Należą do nich typowa depresja o łagodnym lub umiarkowanym przebiegu oraz rzadziej występująca psychoza poporodowa, która jest głębokim epizodem depresyjnym z objawami psychotycznymi, często wymagającym hospitalizacji.
12-19% kobiet w ciąży choruje na depresję, a ta, najczęściej przekłada się na depresję poporodową. Po porodzie objawy choroby nasilają się, kobiety częściej doświadczają myśli samobójczych. Depresji poporodowej sprzyja nie tylko wcześniejsza choroba, a negatywne doświadczenia związane z porodem, przemoc w związku, nieplanowana ciąża, brak wsparcia społecznego, poczucie zagubienia, niezrozumienia, zakłócona relacja z partnerem, a także naturalny stres związany z nową sytuacją i lęk przed porodem. Należy jednak pamiętać, że żaden z wymienionych czynników w praktyce nie świadczy o tym, kto zachoruje na depresję poporodową – wiedząc jednak, że zmagamy się z trudnościami już w okresie przed porodem, warto dodatkowo o siebie zadbać.
Charakterystyczne objawy depresji poporodowej to m.in. niepokój, drażliwość, trudności z koncentracją i pamięcią, utrata radości życia (anhedonia), zmęczenie, problemy ze snem, lęk, poczucie winy oraz myśli samobójcze. Dodatkowo, kobiety mogą doświadczać obniżenia samooceny, intensywnego zamartwiania się o zdrowie dziecka, strachu przed podjęciem opieki nad nim, poczucia bezwartościowości jako matki, braku pewności siebie i presji związanej z nierealistycznymi oczekiwaniami wobec własnej osoby.
Nieleczona depresja ciążowa, jak i poporodowa niesie za sobą konsekwencje nie tylko dla matki, ale również dla dziecka. Depresja zwiększa dwukrotnie ryzyko wcześniejszego porodu, zachorowania na cukrzycę, konieczności wykonania cięcia cesarskiego, jak również stanu przedrzucawkowego. W dłuższej perspektywie wpływa na rozwój dziecka (emocjonalny i społeczny, proces socjalizacji pierwotnej). Zaburzenia te nasilają stres rodzicielski, nie mają one związku z uczuciem miłości i troski, są jakby od matki niezależne, mogą, ale nie muszą wpływać na sposób, w jaki mama opiekuje się dzieckiem. Warto jednak mieć na uwadze, że dzieci mam zmagających się z depresją dużo częściej mają problemy z zachowaniem, trudności w uczeniu się i z własnym zdrowiem psychicznym, niż dzieci mam, które nie doświadczają choroby. Dlatego tak ważna jest profilaktyka zdrowia psychicznego i rozwijanie samoświadomości, sprzyjającej zachowaniu dobrostanu psychicznego i równowagi.
Edynburska Skala Depresji
Edynburska Skala Depresji Poporodowej (Edinburgh Postnatal Depression Scale – EPDS) to najczęściej wykorzystywane narzędzie do rozpoznawania objawów depresji poporodowej. Służy do oceny samopoczucia kobiety w ciąży i po porodzie. Zaleca się, by badanie powtarzać w kolejnych tygodniach i miesiącach po urodzeniu dziecka w celu monitorowania dobrostanu matki. EPDS składa się z 10 twierdzeń opisujących różne aspekty samopoczucia kobiety, takie jak: anhedonia, poczucie winy, niepokój, ataki paniki, przemęczenie/przeładowanie, zaburzenia snu, smutek/przygnębienie, płaczliwość oraz myśli samobójcze. Odpowiedzi dotyczą ostatniego tygodnia życia.
Pobierz formularz Edynburskiej Skali Depresji, jeśli coś Cię niepokoi, pamiętaj, że zawsze możesz porozmawiać o swojej sytuacji z położną lub swoim lekarzem.
Profilaktyka zdrowia psychicznego w okresie okołoporodowym
Niezwykle ważna w okresie ciąży i połogu jest profilaktyka zdrowia psychicznego. Oprócz edukacji okołoporodowej realizowanej jako pakiet świadczeń (NFZ) podczas wizyt u wybranej przez Pacjentkę położnej, warto zadbać o swoje samopoczucie psychiczne. Ciąża to czas znaczącej zmiany dla kobiety, stan wytrącenia z codzienności, koniecznej adaptacji, akceptacji zmian zachodzących w ciele, przygotowywania do nowej roli. W czasie ciąży zmienia się nie tylko ciało, ale i sposób postrzegania siebie i swoich bliskich, a w szczególności partnera. To, jak w tym czasie kobieta zatroszczy się o relacje z samą sobą (ów proces akceptacji i samorozumienia) oraz o relacje z innymi ma kluczowe znaczenie dla doświadczenia rodzicielstwa. Okres okołoporodowy warunkuje niebezpośrednio przyszłe relacje mamy z dzieckiem. Im więcej trudności, obaw, niepokoju pojawia się w czasie ciąży, tym więcej poczucia zmęczenia, zniechęcenia i lęku pojawia się po pojawieniu się dziecka.
Nie ma jednej recepty na „pozytywne” doświadczenie ciąży i rodzicielstwa. Każdy człowiek jest inny, dlatego i nie ma jednego sposobu na zachowanie równowagi psychofizycznej w tak szczególnym czasie. Zygmunt Bauman napisał, że „życie nie jest nam dane, ale zadane” i zgodnie z tą myślą zadaniem przyszłej mamy jest jak najlepsze poznanie samej siebie i przygotowanie się do nowej roli, która jest tak samo ogromnym wyzwaniem, jak i możliwością rozwoju (autokreacji), doznania poczucia spełnienia, bezwarunkowej miłości, jak i wielu innych, negatywnych, skrajnych emocji. Mimo braku jednej recepty, możemy sięgać po różne narzędzia (sposoby) sprzyjające zdrowiu psychicznemu w czasie ciąży, warto jednak mieć na uwadze, że nie każde z nich będzie dla danej osoby odpowiednie. To, co zadziała na jedną kobietę relaksująco, inną może zdenerwować – dlatego tak ważne jest rozwijanie samoświadomości, zamiast sięgania po gotowe rozwiązania.
Profilaktyczna „apteczka” zdrowia psychicznego
Warto korzystać z dostępnych możliwości uzyskania wsparcia psychologicznego, tj. skorzystać z jednej lub z kilku wizyt u psychologa, który może pomóc w uzyskaniu nowej perspektywy wglądu w sytuację (rozmowa z psychologiem nie musi odbywać się w momencie kryzysu, ale jeśli zauważasz u siebie symptomy kryzysu – to tym bardziej nie zwlekaj ze zwróceniem się o pomoc do specjalisty). Podczas spotkania z psychologiem lub psychoterapeutą istnieje szansa na lepsze zrozumienie swoich emocji, stanów, obaw, lęków i nadziei, a to oczywiście wpływa na samoświadomość. Podobną funkcję pełnią grupy wsparcia – formalne i nieformalne. Formalne prowadzą specjaliści z zakresu zdrowia psychicznego, nieformalne mogą zawiązać osoby mające podobne doświadczenie i potrzebujące rozmowy i poczucia zrozumienia, takie grupy tworzą się często samoistnie, np. gdy podczas zajęć w Szkole Rodzenia poznają się kobiety w ciąży, a następnie spotykają się poza zajęciami. W ramach profilaktyki warto korzystać z wiedzy i doświadczenia położnej środowiskowo-rodzinnej. Wizyta u położnej to dobry moment, by omówić edynburską skalę wypełnioną w domu w ramach samobadania, zapytać o niepokojące rzeczy, zdobyć wiedzę i rozwiać wątpliwości.
W ramach profilaktyki zdrowia psychicznego należy przede wszystkim dbać o higienę życia – odpowiednią dietę, aktywność fizyczną, zachowanie higieny dnia i nocy, odpowiednią ilość snu, redukcję stresu oraz zatroszczyć się o relacje z najbliższymi osobami. Otoczenie w jakim funkcjonujemy ma bardzo duży wpływ na nasze samopoczucie psychiczne.
Rozwijaniu samoświadomości sprzyjają różnego rodzaju praktyki związane z uważnością, takie jak medytacja, joga, spacer w lesie (tzw. kąpiele leśne w ramach lasoterapii), stosowanie technik oddechowych, relaksacji. Inną kieszonkę w apteczce mogą wypełnić praktyki pobudzające refleksyjność (autorefleksję), poniekąd zmuszające nas do poddania rozważaniom naszych myśli, takie jak np. czytanie, oglądanie filmów, seriali i poddawanie treści opowieści rozważaniom wraz z odnoszeniem działań przedstawionych bohaterów do samej/samego siebie, pisanie pamiętnika lub tworzenie albumów fotograficznych. Wymienione wyżej formy działania stanowią rodzaj autoterapii, jaką każdy z nas może podjąć. To aktywność ukierunkowana na pobudzanie wewnętrznego dialogowania (rozmowa z samym sobą), która może być szczególnie pomocna w czasie ciąży.
Jak wskazywał Elliot Aronson – człowiek jest istotą społeczną, potrzebuje drugiej osoby, by poznawać i lepiej rozumieć samego siebie. Praktyki realizowane w ramach autoterapii są bardzo ważne, jednak możliwość „odbicia” się w lustrze drugiej osoby, omówienia swoich doświadczeń, poznania historii innych osób to nieodłączny element pozwalający zachować równowagę i zdrowie psychiczne.
Dlatego też w ramach profilaktyki zdrowia psychicznego zapraszamy do udziału w kameralnej grupie rozwojowej, ukierunkowanej na udzielenie wsparcia, rozmowę i edukację okołoporodową, prowadzoną przez doświadczoną położną i arteterapeutkę specjalizującą się we wspieraniu kobiet w doświadczeniu macierzyństwa i rodzicielstwa. Poznaj szczegóły grupy na stronie https://arsmedicabis.pl/grupa-rozwojowa-dla-kobiet-w-ciazy/