Szczepienie przeciwko wirusowi brodawczaka ludzkiego (HPV) to ważna część działań profilaktyki chorób zakaźnych. Wirus brodawczaka ludzkiego powoduje powstawanie różnych zmian na skórze i błonach śluzowych (gardła, jamy ustnej, a także genitaliów). Zakażenie przenosi się z człowieka na człowieka w trakcie np. kontaktu seksualnego lub przez bezpośredni kontakt ze zmianami skórnymi czy na błonie śluzowej. Wirus może przenieść się z matki na dziecko w czasie porodu (choć ryzyko zakażenia jest niewielkie).
Wirus jest powszechny, według ostrożnych szacunków aż 50% osób aktywnych seksualnie będzie miała w ciągu życia kontakt z HPV. Wirus ten zakaża komórki naskórka i nabłonka płaskiego. Obecnie wyróżniamy ponad 200 typów HPV, część z nich nie zwiększa ryzyka zachorowalności na raka, to wirusy tzw. niskoonkogenne – typy 6, 11, 40, 42, 43, 44, 54, 61, 72 – odpowiadają za powstawanie brodawek skórnych i narządów płciowych. Część wyskoonkogenna to typy HPV mające zdolność integracji z naszym DNA i to one odpowiadają za przemianę nowotworową zakażonych komórek – czyli niosą duże ryzyko wywołania nowotworu: 16, 18, 31, 33, 35, 39, 45, 51, 52, 56, 58, 59.
W ponad 70% przypadków nowotworów związanych z zakażeniem HPV to typy 16 i 18.
Potwierdzono związek zakażenia HPV z rozwojem nowotworów sromu, pochwy, prącia, odbytu, szyjki macicy oraz głowy i szyi (raki płaskonabłonkowe jamy ustnej, gardła, krtani, zatok przynosowych). Podejrzewa się również, że HPV przyczynia się do powstawania raka płaskonabłonkowego płuc i przełyku.
Zakażenie wirusem HPV
Od momentu kontaktu z osobą zakażoną trwa okres wylęgania wirusa, który wynosi od kilku tygodni do 6–8 miesięcy. Większość zakażeń HPV ustępuje samoistnie w ciągu 1–2 lat, u blisko 90% osób dochodzi do samoistnego wyleczenia, co nie znaczy, że zakażenie HPV nie ma wpływu na nasz organizm i nie ma się czego bać!
Zakażenie wirusem HPV bardzo często przebiega bezobjawowo, może powodować niewielkie objawy lub wywołać nasilone zmiany. U osób z niedoborem odporności zmiany chorobowe zakażonej okolicy rosną szybciej niż u osób odpornych. Zmiany te powstają na skórze, pojawiają się brodawki (na dłoniach lub podeszwach stóp), mają postać guzków o nierównej powierzchni, o wielkości od kilku mm, guzki z reguły nie są bolesne, mogą swędzieć.
Inną postacią zmian są kłykciny kończyste, zlokalizowane w okolicach zewnętrznych narządów płciowych (srom, okolica okołoodbytnicza, prącie), zmiany te wyglądają jak kalafiorowate, niewielkie, różowe guzki – mogą być płaskie lub wyniosłe, gładkie lub zrogowaciałe. Zakażenie HPV może prowadzić do zmian w obrębie szyjki macicy (dysplastycznych – a zmiany dysplastyczne są stanem przedrakowym).
Zmiany spowodowane zakażeniem wirusem brodawczaka ludzkiego mogą wystąpić również na błonie śluzowej jamy ustnej, wyglądają wtedy podobnie do kłykcin, częściej są płaskie i przyjmują biały kolor.
Zmiany nowotworowe
Z reguły zmiany wywołane wysokoonkogennymi wirusami HPV rosną szybko i zajmują coraz większe obszary. Częściej możemy zaobserwować krwawienia z guzków. Charakterystyczną zmianą są kłykciny kończyste olbrzymie, rodzaj nowotworu brodawkującego, (tzw. guz Buschkego i Löwensteina), zwykle guzki pojawiają się w obrębie zewnętrznych narządów płciowych. Powodują one trudności w oddawaniu moczu, stolca lub powodują ból w trakcie stosunku seksualnego. Szczególną postacią rozległego przewlekłego zakażenia HPV jest uwarunkowana genetycznie dysplazja Lewandowsky’ego i Lutza.
Diagnostyka i leczenie HPV
O ile występują zmiany skórne lub w obrębie błon śluzowych lekarz ustala rozpoznanie na podstawie obrazu klinicznego, następnie wykonuje się badania cytologiczne i histologiczne. Regularne badania cytologiczne pozwalają wykryć infekcje HPV (szczególnie wartościowe w tym przypadku jest wykonanie cytologii płynnej!). Diagnostyka przesiewowa pozwala wykryć HPV również w kierunku raka jamy ustnej i gardła, w wykrywaniu HPV wykorzystywane są techniki molekularne (RT-PCR). U osób z zakażeniem HPV lekarz może zlecić badania w kierunku innych chorób przenoszonych drogą płciową, takich jak: kiła, zakażenie HIV, HBV, HCV, chlamydiozy czy rzeżączki.
Nie ma leku, który powoduje wyleczenie HPV.
Stosuje się miejscowe leczenie zmian:
- zachowawcze – miejscowe stosowanie: immunomodulatorów, leków antyproliferacyjnych, leków keratolitycznych, sinekatechiny
- inwazyjne – wycięcie chirurgiczne (w przypadkach opornych na leczenie konwencjonalne), krioterapia, elektrokoagulacja, laseroterapia.
Należy mieć świadomość, że osoba zakażona HPV może zakazić drugą osobę, z którą ma/utrzymuje kontakty seksualne. Należy również pamiętać o możliwości rozwoju nowotworu złośliwego i zwiększonej potrzeby wykonywania badań okresowych. Kobiety, które przeszły infekcję HPV powinny wykonywać cytologię co najmniej raz w roku (a nie raz na trzy lata).
Szczepienie przeciw HPV dzieci i dorosłych
Największą skuteczność ma szczepienie wykonane przed rozpoczęciem aktywności seksualnej. Dlatego zaleca się szczepienie wszystkich dzieci w wieku między 9 a 14 rokiem życia. Dla tej grupy wiekowej refundowana jest 2-walentna szczepionka Cervarix (na szczepy 16 i 18). Dostępna poza refundacją jest również szczepionka 9-walentna Gardasil (na HPV 16, 18, 31, 33, 45, 52, 58, 6 i 11; koszt około 500 zł).
Podstawowym celem szczepienia przeciwko HPV jest profilaktyka nowotworów u kobiet: raka szyjki macicy (>90% przypadków związanych jest z tzw. onkogennymi typami HPV), pochwy i sromu (do 70% przypadków związanych z HPV), u mężczyzn: rak prącia (do 60% przypadków związanych z HPV), a u obu płci – rak okolicy głowy i szyi (np. rak gardła, nasady języka, krtani – ok. 30% przypadków związanych z HPV) oraz odbytu (do 90% przypadków związanych z HPV). Szczepionki są bardzo skuteczne również w odniesieniu do pojawiających się brodawek płciowych. Należy jednak pamiętać, że przyjęcie szczepionki nie zwalnia nas z badań profilaktycznych!
Niezależnie od wieku, a także od przebycia infekcji HPV, można przyjąć szczepionkę przeciw HPV. Nie będzie ona tak skuteczna jak w przypadku osób zaszczepionych przed inicjacją seksualną, ale i tak wzmocni odporność osoby dorosłej i może uchronić ją przed zakażeniem i jego groźnymi dla zdrowia konsekwencjami. W przypadku osób dorosłych należy udać się do lekarza rodzinnego lub ginekologa, w przypadku kobiet aktywnych seksualnie najlepiej wykonać cytologię w celu wykluczenia patologicznych zmian szyjki macicy i sprawdzić czy w danym momencie nie występuje HPV, by następnie zaszczepić się w POZ.
W przypadku dzieci – należy umówić się na wizytę w POZ, lekarz rodzinny przeprowadzi wizytę kontrolną, wypisze receptę na szczepionkę (refundowaną lub nie – w zależności od decyzji rodzica), a podczas kolejnej wizyty zostanie wykonane szczepienie. Procedura szczepienia jest finansowana w ramach NFZ!
Do 15. roku życia włącznie kompletne szczepienie składa się z 2 dawek szczepionki podanych w odstępie 6–12 miesięcy, przy czym minimalny czas między pierwszą a drugą dawką wynosi 5 miesięcy. Powyżej 15. roku życia szczepienie obejmuje 3 dawki podawane w schemacie 0, 2, 6 miesięcy. Wydłużenie odstępów z powodu opóźnienia nie powoduje konieczności rozpoczynania szczepienia od nowa. Zaleca się ukończenie całego schematu szczepienia tym samym preparatem.
Zgodnie z aktualną wiedzą medyczną, szczepionki przeciwko HPV można bezpiecznie podawać jednocześnie z innymi szczepionkami.
1 czerwca 2023 roku rozpoczęto w Polsce program bezpłatnych szczepień nastolatków przeciwko ludzkiemu wirusowi brodawczaka (HPV). Szczepienie jest dobrowolne, finansowane ze środków publicznych, co oznacza, że rodzic nie płaci za szczepionkę (Cervarix) i kwalifikację do szczepienia. W Ars Medica Bis mieści się filia Praktyki Lekarza Rodzinnego B. Hucko z Nowego Miasteczka, to placówka POZ biorąca udział w programie szczepień. Nie wszystkie poradnie uczestniczą w tym programie, dlatego rodzice mogą zarejestrować dziecko na szczepienie przeciw HPV do POZ niezależnie od złożonej deklaracji wyboru lekarza POZ. Osoby dorosłe powinny zgłaszać się na szczepienie do swojego, wybranego lekarza rodzinnego.
Jeśli chcesz zarejestrować dziecko na szczepienie przeciw HPV, zadzwoń pod nr 68 3888 102.